Niech ten hołd pośmiertny wobec wielkiego polskiego pisarza, wielkiego człowieka teatru i wielkiego chrześcijanina będzie jakimś spłaceniem długu, który przez powojenne pokolenie w Polsce nie był spłacany. Raczej ojciec Pański, Karol Hubert Rostworowski, był - powiedziałbym - tendencyjnie zapominany – mówił papież Jan Paweł II do przedstawicieli świata kultury zgromadzonych w Teatrze Narodowym w czerwcu 1991.
Nie tylko tendencyjnie zapomniane ale uznane przez powojenne pokolenie za obcych w domu są miliony naszych wielkich poprzedników zamieszkujących od wieków tereny I i II RP. Oni tworzyli Rzeczpospolitą, przechowali Ją „w pamięci” w czasie zaborów i wywalczyli odzyskanie niepodległości w 1918 r. Niepodległa Polska dla kolejnych pokoleń, czyli dla nas. To dzięki nim Rzeczpospolita odrodziła się niczym Feniks z popiołów by w 1939 roku stać się ponownie kolonią zaborców, Niemców od 1 września 1939 roku oraz Rosji sowieckiej od 17 września 1939r. „Obcy w powojennym domu” obywatele II RP bronili naszej wolności i godności poprzez udział w walkach na różnych frontach, w strukturach Państwa Podziemnego, w działaniach na rzecz wysiedlanych, represjonowanych, eksterminowanych, chroniąc przed represyjną polityką i niszczeniem tożsamości narodowej i kulturowej. Podstawowym celem obu okupantów była eksterminacja elit polskiego społeczeństwa tak więc to „obcy w powojennym domu”  byli mordowani, wywożeni do niemieckich obozów koncentracyjnych i sowieckich łagrów na „białe niedźwiedzie”, okradani z ludzkiej godności, wywłaszczani z wielopokoleniowego majątku, okradani, osierocani, skazywani na katorżniczą pracę na rzecz niemieckich i sowieckich  kolonistów.

Najpierw mordowali, później palili- tak wydarzenia sprzed (...) lat wspomina Jerzy Iłenda w rozmowie z reporterem RMF FM Krzysztofem Kotem. Mężczyzna wciąż szuka odpowiedzi na pytanie: "jak można z taką zajadłością mordować". Jerzy Iłenda miał dwa lata, gdy banderowcy wymordowali jego wioskę nieopodal Kowla. Jego ojciec wpadł wcześniej w ręce niemieckich okupantów, a on wraz z matką mieszkał spokojnie w dworku. Iłenda przeżył dzięki Ukraińce, która pracowała w majątku. Zdarzenia tamtych dni opisali mu matka, dziadkowie i członkowie rodziny, którym udało się przeżyć. On - jak mówi - był zbyt mały, by je zapamiętać. "Pane uderajte utrun budu was ryzaty" - krzyczała do jego rodziny Ukrainka, dzięki której udało im się uciec. Iłenda zbiegł z matką, jego dziadek nie zdążył. Ponoć go zarżnęli piłą na żywca - opowiada. Jakby ona (Ukrainka - przyp. red.) nie powiedziała, to by nas zaskoczyli i nie byłoby jak się bronić.2-letniego Iłendę matka zabrała do lasu. Oni szli dom po domu. Najpierw mordowali, później palili. Najpierw otaczali daną miejscowość, wieś, że nie można było uciec. To było tak zorganizowane - krok po kroku zaplanowane - wspomina mężczyzna. W rozmowie pan Jerrzy mówi, że liczbę pomordowanych jego mama określała na 80 -100 osób. To nie jest zabójstwo, to jest barbarzyństwo.

W niedzielę 28 sierpnia 1943 roku poszłam na nieszpory do kościoła, a następnie do Marcelki Muzyki dowiedzieć się czy ona wróciła ze szpitala w Lubomlu i co słychać, bo tak się coś szykuje na wsi (Ostrówki) ; dziew­częta drą bandaże z koszul i prześcieradeł, ludzie się zbiegają jednym sło­wem, takte szamotochy. Jak poszłam do tej Marcyni, ona mówi – nocujcie u mnie, jutro pójdziem na mszę, wyspowiadamy się, bo to już będzie nasz ostatni tydzień. I tak my się pokładli spać. Noc ciepła, gadamy, gadamy. Już świta, wszyscy śpią. Chłopcy nasi pochowali te trochę broni. Rankiem cała zgraja ukraińska napadła na nas. Ludzie zaczęli uciekać w pole. Jak szłam do swego domu, to czujka ukraińska, która leżała za cmentarzem, mnie zawróciła. Niektórzy nasi zaczęli uciekać furami. Ja uciekałam w tę stronę za kościół, a od strony kościoła szedł czarny tłum, dzicz zbrojna i niezbrojna. Każdy miał coś w ręku: siekierę, kosę… Ja skry­łam się w kępę zboża, a Kaziuni Helenka z córką też. Znaleźli nas i zabrali do kościoła, gdzie spędzili dużo ludzi. My byliśmy koło szkoły. Chłopców oddzielili do Ilka na podwórze, jamy wykopali, tam pobili i zakopali, a nas zagnali do kościoła. U Ilka w studni utopili księdza Stanisława Dobrzańskie­go. To był ksiądz, anioł dobroci, wielki człowiek. Innych ludzi też topili żyw­cem. W rowie też zakopali pobitych: jeden rów jest u Ilka, u Marcinka drugi. Dzisiaj chociaż niedowidzam, to bym pokazała, gdzie te rowy. Przez te 25 lat Polski (okres międzywojenny) myśmy traktowali ich jak ludzi, dawali, co mieli, a oni nam kule w łeb.

Karasin to niewielka wioska koło Maniewicz, na drodze od Kowla w kierunku Sarn. Tu spędzaliśmy wakacje. Tata od kilku lat był komendantem posterunku policji w Karasinie i tylko raz w tygodniu przyjeżdżał do domu. Z dwoma braćmi – starszym ode mknie o sześć lat Ryśkiem, starszym o cztery lata Jasiem i mamą mieszkaliśmy na stałe w Kowlu, we własnym domu otoczonym pięknymi drzewami owocowymi, sadzonymi przez umiłowanego dziadka Jasia, który z kochaną babcią Zosią mieszkał obok nas. Wakacje w Karasinie były cudowne. Był to czas zupełnie inny niż w Kowlu i to nie dlatego, że bez szkoły. W kowelskim domu był rygor. Było nas trzech chłopaków pod opieką w zasadzie tylko mamy. Musiała trzymać nas w jakichś ryzach. Na wszystko był wyznaczony czas, a grono kolegów musiało być zaakceptowane przez mamę. Tu, w Karasinie pod opieką obojga rodziców wolno było robić wszystko i korzystaliśmy z tej wolności w pełni. W Karasinie przeżyłem jedno z pierwszych silnych uczuć litości i współczucia dla rodzin chłopskich odprowadzających ojców i braci do wojska. Były to ostanie dni sierpnia 1939 roku. Szykowaliśmy się do powrotu do Kowla. Pierwszego września początek roku szkolnego, a tu wiadomość o wojnie. Pierwsza myśl to – „brawo, nie wracamy”. Telefony, dalsza mobilizacja, samoloty na niebie, dziwne rozmowy taty z mamą. Niewiele rozumiałem – przebywając z żeńcami, pastuchami, młockarzami, byłem oderwany od rzeczywistości. Nie bardzo wiedziałem co to jest wojna. Wszyscy byli smutni i zatroskani.

 „Ciągle wracam do tych wydarzeń z 16 lipca 1943 roku, jak musieliśmy się wszyscy zgromadzić w szkole. To była ta słynna samoobrona, to był początek obrony. W szkole było bardzo dużo ludzi, także spoza Huty Stepańskiej. […] Byliśmy tam do 18 lipca, a potem wyszedł rozkaz, żeby się wycofać do Sarn, bliżej kolei, tam, gdzie byli Niemcy. […] Szybko wróciliśmy do domu, każdy co mógł, to wziął. Tylko ja nie zdążyłam wejść na furmankę, bo postanowiłam jeszcze wrócić do domu po mój obrazek, który dostałam na Pierwszą Komunię. Biegłam za furmanką, ale było bardzo dużo ludzi. […] Mama krzyczała i wyciągała ręce, żeby mnie wciągnąć na ten wóz, ale nie zdążyłam. Widziałam bardzo dużo pomordowanych. Pamiętam, że napadnięto na nas w trakcie tego wycofywania się. Jak słyszałam te krzyki i strzały banderowców: »Urra, urra, rezać Lachy«, to ja ze strachu przeskoczyłam przez rów, bo zobaczyłam, że niektórzy uciekają do lasu. […] Tam zgubiłam but i ten obrazek. Uciekałam w sukieneczce, w której byłam przyjęta do Pierwszej Komunii, tylko przefarbowanej na niebiesko. […] Zobaczyłam wtedy kobietę z rozciętym brzuchem, nieżywą, przy niej dziecko siedziało, płakało. Widziałam też innych martwych ludzi. Gdy biegłam do lasu, zobaczyłam mojego wujka, brata ojca, który biegł z narzeczoną – złapała mnie za rękę i tak żeśmy szli dzień, noc i jeszcze dzień, aż do Sarn”. Jadwiga Majewska pod opieką wuja i ciotki dotarła następnie do Równego. Przez jakiś czas żyła w przekonaniu, że zginęła cała jej rodzina.

 Ukraińcy nie zaprzestali ludobójstwa także jesienią i zimą 1943 roku. UPA osiągnęła wtedy swój szczyt rozwoju, a jej siły oceniano na 25 do 30 tysięcy ludzi. We wrześniu doszło do napadów w powiatach włodzimierskim, kowelskim i lubomelskim.

Wg ustaleń Władysława i Ewy Siemaszków we wrześniu 1943r. UPA na Wołyniu zabiła ok. 1160 Polaków (bez podlegającej szacunkom „ciemnej liczby"). Było to znacznie mniej niż w poprzednich miesiącach.  Nie mniej zaatakowano i wymordowano w dniach:

2.09 - kolonia Wierbiczno (pow. Kowel), 20 rodzin (ok. 80 zabitych)
17.09 - wsie Zabłoćce i Żdżary Duże (pow. włodzimierski) - łącznie 116 zabitych z rodzin polsko-ukraińskich, oszczędzonych we wcześniejszych rzeziach. Polacy ci nie uniknęli śmierci mimo przyjęcia pod przymusem prawosławia.
19.09 - kolonia Piaseczno (pow. Kowel), 94 zabitych  . Napad przeżył ugodzony 38 razy nożem, wtedy 13-letni Henryk Frontczak: „Znienacka otoczyli nas uzbrojeni Ukraińcy, mający maski na twarzach. Widziałem, ¡ale Mamińskiego związali, a mnie z moim ojcem zapędzili do mieszkania. W mieszkaniu zaczęli tatusia bić, dźgać lufami w głowę. Na ten widok ja schowałem się za drzwi. Wkrótce jeden z bandytów znalazł mnie za drzwiami, chwycił za gardło i wyprowadził na dwór.