Do Warszawy w 1945 roku dociera informacja, iż na Dolnym Śląsku w miejscowości Adelin, w pomieszczeniach wielkiego majątku hrabiów, zmagazynowany został pokaźny zbiór książek. Nie zdołali wywieźć ich Niemcy a teren zajęła Armia Czerwona. Delegacja bibliotekarzy z Warszawy udaje się do Adelin i uzyskuje zgodę rosyjskiego porucznika na przejrzenie tych zbiorów a nawet ich wywiezienie. Zwaliska skrzyń, worków, rozsypanych książek, papierów - dokumentów, starodruków już przetrzebionych, gdyż miękkie, używane były jako  papier toaletowy. Bibliotekarze skrupulatnie przeglądają i segregują, skrzynie podpisane Warszawa ( czyli nie wszystkie zostały spalone przez Niemców) wracają do Warszawy, inne do Krakowa. Książki z biblioteki narodowej i uniwersyteckiej wracają do Warszawy w 8 wagonach. Bibliotekarze odkrywają również w Adelin skrzynie z napisem Ossolineum-Lwów czyli najcenniejsze skarby polskiej literatury. Te skarby to autograf Pana Tadeusza Adama Mickiewicza, wszystkie rękopisy Juliusza Słowackiego, dzieła Aleksandra Fredry, autografy i rękopisy dzieł największych polskich pisarzy Potockiego, Morsztyna biskupa Krasickiego, poetów XIX wieku, Goszczyńskiego, Lenartowicza, Ujejskiego, Asnyka dzieła Kraszewskiego, Korzeniowskiego - oryginalne rękopisy jego i Elizy Orzeszkowej, rękopisy Jan Kasprowicza, Władysława Reymonta, w tym nagrodzony Noblem rękopis Chłopów, Sienkiewicza, Stefana Żeromskiego i inne.

   1 października 1943 roku:

We wsi Babin pow. Równe Ukraińcy zamordowali 58-letnią Polkę, wdowę Łucję Bronowicką.

We wsi Dąbrowa pow. Hrubieszów upowcy zamordowali 15 Polaków.

W majątku Hołownica pow. Równe wymordowali kilka rodzin polskich.

We wsi Kryłów pow. Hrubieszów: „Oddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu lubelskiego Instytutu Pamięci Narodowej wznowiła śledztwo przeciwko Piotrowi Marcychowi, który miał między innymi dopuścić się przestępstw jako funkcjonariusz Ukraińskiej Policji Pomocniczej w roku 1943. Marcych podejrzany jest o popełnienie mordu na Bronisławie Skowyrze w dniu 30 września 1943 roku oraz na małżeństwie Edwarda i Józefy Wojczuk w dniu 1 października 1943 roku. Marcych służył wówczas w Ukraińskiej Policji Pomocniczej. Zbrodnie na swoich ofiarach popełnić miał z uwagi na polską narodowość zabitych.” (Lubelski IPN wznawia śledztwo przeciwko ukraińskiemu zbrodniarzowi; 24 lutego 2015; w: http://www.kresy.pl/wydarzenia,spoleczenstwo?zobacz/lubelski-ipn-wznawia-sledztwo-przeciwko-ukrainskiemu-zbrodniarzowi ).

We Lwowie ukraiński student, członek nazistowskiej OUN, zastrzelił prof. dr med. Bolesława Jałowego.

Niech ten hołd pośmiertny wobec wielkiego polskiego pisarza, wielkiego człowieka teatru i wielkiego chrześcijanina będzie jakimś spłaceniem długu, który przez powojenne pokolenie w Polsce nie był spłacany. Raczej ojciec Pański, Karol Hubert Rostworowski, był - powiedziałbym - tendencyjnie zapominany – mówił papież Jan Paweł II do przedstawicieli świata kultury zgromadzonych w Teatrze Narodowym w czerwcu 1991.
Nie tylko tendencyjnie zapomniane ale uznane przez powojenne pokolenie za obcych w domu są miliony naszych wielkich poprzedników zamieszkujących od wieków tereny I i II RP. Oni tworzyli Rzeczpospolitą, przechowali Ją „w pamięci” w czasie zaborów i wywalczyli odzyskanie niepodległości w 1918 r. Niepodległa Polska dla kolejnych pokoleń, czyli dla nas. To dzięki nim Rzeczpospolita odrodziła się niczym Feniks z popiołów by w 1939 roku stać się ponownie kolonią zaborców, Niemców od 1 września 1939 roku oraz Rosji sowieckiej od 17 września 1939r. „Obcy w powojennym domu” obywatele II RP bronili naszej wolności i godności poprzez udział w walkach na różnych frontach, w strukturach Państwa Podziemnego, w działaniach na rzecz wysiedlanych, represjonowanych, eksterminowanych, chroniąc przed represyjną polityką i niszczeniem tożsamości narodowej i kulturowej. Podstawowym celem obu okupantów była eksterminacja elit polskiego społeczeństwa tak więc to „obcy w powojennym domu”  byli mordowani, wywożeni do niemieckich obozów koncentracyjnych i sowieckich łagrów na „białe niedźwiedzie”, okradani z ludzkiej godności, wywłaszczani z wielopokoleniowego majątku, okradani, osierocani, skazywani na katorżniczą pracę na rzecz niemieckich i sowieckich  kolonistów.

Najpierw mordowali, później palili- tak wydarzenia sprzed (...) lat wspomina Jerzy Iłenda w rozmowie z reporterem RMF FM Krzysztofem Kotem. Mężczyzna wciąż szuka odpowiedzi na pytanie: "jak można z taką zajadłością mordować". Jerzy Iłenda miał dwa lata, gdy banderowcy wymordowali jego wioskę nieopodal Kowla. Jego ojciec wpadł wcześniej w ręce niemieckich okupantów, a on wraz z matką mieszkał spokojnie w dworku. Iłenda przeżył dzięki Ukraińce, która pracowała w majątku. Zdarzenia tamtych dni opisali mu matka, dziadkowie i członkowie rodziny, którym udało się przeżyć. On - jak mówi - był zbyt mały, by je zapamiętać. "Pane uderajte utrun budu was ryzaty" - krzyczała do jego rodziny Ukrainka, dzięki której udało im się uciec. Iłenda zbiegł z matką, jego dziadek nie zdążył. Ponoć go zarżnęli piłą na żywca - opowiada. Jakby ona (Ukrainka - przyp. red.) nie powiedziała, to by nas zaskoczyli i nie byłoby jak się bronić.2-letniego Iłendę matka zabrała do lasu. Oni szli dom po domu. Najpierw mordowali, później palili. Najpierw otaczali daną miejscowość, wieś, że nie można było uciec. To było tak zorganizowane - krok po kroku zaplanowane - wspomina mężczyzna. W rozmowie pan Jerrzy mówi, że liczbę pomordowanych jego mama określała na 80 -100 osób. To nie jest zabójstwo, to jest barbarzyństwo.