Krzemieniec, Krzemieniec Wołyński (ukr. Кременець, łac. Cremenecia), miasto w zachodniej części Ukrainy, na granicy Wołynia i Podola, w obwodzie tarnopolskim.
Historia
* 1226 – pierwsza wzmianka o Krzemieńcu
* 1240 – jedyny zamek na Rusi niezdobyty przez Mongołów
* 1431 – prawa miejskie, województwo ruskie I Rzeczpospolitej
* 1795 – pod zaborem rosyjskim, siedziba powiatu krzemienieckiego
* 19 grudnia 1805 – powstało Liceum Krzemienieckie założone przez Tadeusza Czackiego
* 1832 – rząd rosyjski przeniósł zbiory i bibliotekę Liceum Krzemienieckiego do Kijowa, na bazie których stworzony został Uniwersytet Kijowski
* W latach 1918-1939 miasto ponownie leżało w granicach Polski. Było siedzibą powiatu krzemienieckiego w województwie wołyńskim. W tym okresie miasto zamieszkiwało 20.000 osób w tym 8.500 Polaków (43% ogółu mieszkańców), równie wysoki odsetek stanowiła populacja żydowska licząca podobnie około 43%, pozostałe ok. 14% stanowili przedstawiciele innych nacji (w tym Ukraińcy)
* 1939-1945 – okupacja sowiecka i niemiecka
3 lipca 1941 r., dzień po zajęciu Krzemieńca przez Niemców, w mieście doszło do antysemickiego pogromu dokonanego przez nacjonalistów ukraińskich, w którym zginęło od 300 do 500 Żydów.
28 lipca 1941 r. na podstawie listy ułożonej przez nacjonalistów ukraińskich, Niemcy aresztowali przedstawicieli inteligencji polskiej z Krzemieńca, głównie nauczycieli Liceum Krzemienieckiego. W dniach 28-30 lipca 1941 r. 30 z tych osób zostało przez Niemców rozstrzelanych pod Górą Krzyżową.
1 marca 1942 r. Niemcy utworzyli w Krzemieńcu getto dla ludności żydowskiej. W sierpniu 1942 roku getto zostało przez SD, niemiecką żandarmerię i ukraińską policję "zlikwidowane". Żydów w liczbie ok. 8 tys. rozstrzeliwano w rejonie dawnej fabryki tytoniowej i wrzucano do dołów i rowów. W celu wygonienia Żydów z kryjówek getto zostało podpalone. Trwający kilka dni pożar zniszczył zabytkowe centrum miasta.
* 1945-1991 – część Ukraińskiej SSR
* od 1991 miasto należy do Ukrainy
Architektura
Kościół licealny
Polska szkoła
Ruiny zamku
Dworek Juliusza Słowackiego
Kościół katolicki w Krzemieńcu
Najbardziej charakterystyczną budowlą Krzemieńca, która powstała w latach 1731-1753 według projektu architekta - jezuity Pawła Giżyckiego z fundacji książąt Wiśniowieckich, jest kościół i klasztor jezuitów. W 1832 roku został odebrany katolikom, którzy go odzyskali w 1920 roku w czasach II Rzeczypospolitej. Po roku 1946 budowla używana była jako sala sportowa. Obecnie kościół zamieniono na cerkiew Przemienienia Pańskiego jako własność Ukraińskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.
W roku 1538 królowa Bona Sforza fundowała kościół, który jako fara został przekazany franciszkanom w początkach XVII w., sprowadzonym przez biskupa łuckiego Marcina Szyszkowskiego. Istniejącą dziś świątynię ufundowali Książęta Wiśniowieccy i Zbarascy – sfinansowali też budowę klasztoru. Kościół znacznie przebudowano i powiększono w połowie XVII w. Wówczas też powstała dzwonnica. W roku 1832 w ramach represji po upadku powstania listopadowego, klasztor zamknięto, a świątynię przekazano wiernym prawosławnym. Obecnie sobór pw. św. Mikołaja.
Przy ulicy Szewczenki stoi monaster Objawienia Pańskiego. Jest on kontynuatorem tradycji prawosławnego klasztoru założonego w 1636, który w XVIII w. został przejęty przez jezuitów, następnie przekazany bazylianom. W 1805 Tadeusz Czacki doprowadził do przeniesienia zakonników do budynków osiemnastowiecznego klasztoru reformatów (ufundowany w 1750 przez Stanisława Potockiego, wojewodę poznańskiego), zaś dawny obiekt klasztorny włączył do kompleksu budynków Liceum Krzemienieckiego. Bazylianie działali w Krzemieńcu do 1832, gdy budynek został decyzją władz carskich przejęty przez Rosyjski Kościół Prawosławny w ramach represji po powstaniu listopadowym. W czasach II Rzeczypospolitej rezydował tutaj prawosławny biskup wołyński.
Znane osoby związane z miastem
* Józef Antoni Beaupré - polski lekarz i działacz patriotyczny, wychowanek tutejszego Liceum i długoletni obywatel miasta Krzemieniec
* Tadeusz Czacki - polski działacz oświatowy i gospodarczy, pedagog, historyk, bibliofil, numizmatyk, członek Komisji Edukacji Narodowej, współtwórca Konstytucji 3 Maja, współzałożyciel warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, twórca Biblioteki Poryckiej, główny organizator Liceum Krzemienieckiego zwanego Atenami Wołyńskimi
* Józef Czech - polski matematyk, pedagog, po utworzeniu liceum w Krzemieńcu został jego pierwszym dyrektorem
* Józef Czech (drukarz) - polski księgarz i drukarz
* Aleksander Czekanowski - polski podróżnik i geolog, związany szczególnie z badaniem odległych terenów Syberii
* Joanna Duda-Gwiazda - polska działaczka opozycji demokratycznej, żona Andrzeja Gwiazdy, urodzona w Krzemieńcu
* Paweł Giżycki - polski architekt baroku, malarz, dekorator, jezuita
* Mikołaj Jełowicki - polski pisarz, dziennikarz, kapitan jazdy wołyńskiej w powstaniu listopadowym
* Mark Kac - polski i amerykański matematyk żydowskiego pochodzenia, przedstawiciel lwowskiej szkoły matematycznej
* Hugo Kołłątaj - polski polityk, publicysta oświeceniowy, biskup, satyryk, geograf, podkanclerzy koronny od 1791, referendarz wielki litewski od 1786, współtwórca Liceum Krzemienieckiego
* Emil Krcha - polski malarz, organizator Rysunkowego Ogniska Wakacyjnego w Krzemieńcu
* Zygmunt Rumel - polski poeta, komendant VIII Okręgu Wołyń BCh, oficer Armii Krajowej, zamordowany przez dowództwo ukraińskie UPA przez rozerwanie końmi
* Irena Sandecka - polska poetka, nauczycielka, pracownik naukowy Liceum Krzemienieckiego, działaczka społeczna i katolicka, od 1942 mieszkająca i działająca w Krzemieńcu
* Salomea Słowacka - matka Juliusza Słowackiego, znana jest w literaturze dzięki m.in. licznym lirycznym listom syna adresowanym do niej
* Juliusz Słowacki - polski dramaturg i epistolograf, jeden z najwybitniejszych poetów polskich doby romantyzmu
* Aleksander Wicherski - polski kompozytor, krytyk muzyczny, malarz i poeta, z zawodu adwokat
* Stanisław Sheybal - polski fotograf, od końca lat dwudziestych XX wieku nauczyciel rysunku Liceum Krzemienieckiego, stworzył i prowadził Szkolną Pracownię Fotograficzną Liceum Krzemienieckiego.
Pobliskie miejscowości
* Brody – 100 km ma zachód od Krzemieńca
* Jaworów
* Poczajów – 25 km na południowy zachód od Krzemieńca
* Białokrynica – pałac Zbaraskich, park.
* Wiśniowiec – gniazdo Wiśniowieckich
* Zbaraż