Łuck (Łućk, ukr. Луцьк, łac. Luceoria, jid. לוצק) – miasto na zachodniej Ukrainie, stolica obwodu wołyńskiego, nad rzeką Styr (dopływ Prypeci). 202,5 tys. mieszkańców (2004).
Historia
Pierwsza wzmianka o Łucku pochodzi z 1085. W 1073 Łuck wszedł w skład księstwa włodzimierskiego.
W 1083 na miasto napadają Litwini i Jaćwingowie. W 1321 na Łuck napada Giedymin, osadza w nim swego starostę. W 1325 Lubart wznosi Zamek Dolny, Zamek Górny założony potem przez Olgierda lub Witolda. W 1366 wyprawa Kazimierza Wielkiego na Lubarta. W 1364 król Kazimierz Wielki ufundował biskupstwo wołyńskie z siedzibą biskupa najpierw we Włodzimierzu, a od początku XV w. w Łucku. Biskupstwo łuckie istniało de facto od 1375.
Z czasem kościołem katedralnym został kościół pw. Św. Trójcy, wybudowany około 1425. W 1539 biskup Falczewski wzniósł kościół kamienny. W 1630 biskup Achacy Grochowski sprowadził do Łucka relikwie św. Recessa Męczennika, który stał się patronem miasta.
W 1429 na zamku w Łucku odbył się trwający od 6 stycznia przez 13 tygodni zjazd monarchów europejskich. Wśród obecnych w Łucku władców byli: wielki książę litewski – Witold; król Polski – Władysław II Jagiełło z królową Zofią; król niemiecki – Zygmunt Luksemburski z cesarzową; król duński – Eryk VII; wielki książę moskiewski – Wasyl II Wasylewicz (wnuk Witolda); wielki mistrz zakonu krzyżackiego – Russdorff; mistrz inflancki – Cysse von Rutenberg; legat papieski; metropolita Rusi – Fockusz, chanowie Tatarów perekopskich i zawołżańskich; hospodar Wołoszczyzny; książęta mazowieccy, pomorscy, śląscy, twerscy i odojewscy, posłowie cesarza bizantyjskiego, Jana VIII Paleologa. Przedmiotem obrad był projekt obrony przeciwko grożącej Europie potędze Imperium Ottomańskiego. W 1431 po śmierci Witolda w Łucku zamknął się Świdrygiełło, próbując uniknąć konsekwencji za swoje nieprzejednane stanowisko do unii polsko-litewskiej.
Prawa miejskie Łuck otrzymał w 1432. Wśród ludności przeważali prawosławni różnych narodowości. W XV wieku miał Łuck tylko dwa kościoły katolickie (katedra i dominikanów) i 19 cerkwi. Oprócz katedry i kościoła parafialnego oo. Dominikanów, w Łucku wzniesiono kościoły: św. Jakuba, Bernardynów, Bonifratrów, Trynitarzy, Brygidek i cerkiew katedralna św. Jana Ewangelisty. Cerkiew pochodziła z XIII w. Pierwszym znanym historii (1326) łuckim biskupem prawosławnym był Teodozjusz. W 1585 władyką był Cyryl Terlecki, który w 1596 podpisał unię brzeską z kościołem katolickim i przysięgę posłuszeństwa papieżowi. Biskup Marcin Szyszkowski założył w Łucku Collegium Societatis Jesu, które znalazło siedzibę w pałacu odstąpionym przez Iwana Czartoryskiego, pierwszego katolika w rodzinie[potrzebne źródło].
W dniach 4 czerwca - 7 czerwca 1916 r. pod Łuckiem rozegrała się jedna z największych bitew I wojny światowej na froncie wschodnim. Rosjanom w ramach ofensywy Brusiłowa udało się przełamać front austriacki.
16–18 września 1920 r. Łuck zajęty wojska polskie po opuszczeniu go przez Rosjan. Grupa gen. Stanisława Hallera oraz 6 Armia doszła do linii Styru i Stochodu, a rozbita Armia Konna Budionnego wycofała się z frontu.
W czasach I i II Rzeczypospolitej Łuck był siedzibą władz województwa wołyńskiego. W mieście od 1921 roku stacjonował 24 Pułk Piechoty. 1 stycznia 1939 Łuck zamieszkiwało 39'000 osób w tym 17'500 Żydów i 13'500 Polaków). W 1939 Łuck został zaanektowany przez ZSRR jako część Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Tysiące Polaków zostało przesiedlonych na Syberię.
Po niemieckim ataku na ZSRR NKWD zabiło ok. tysiąca więźniów, w tym wielu Polaków. W latach 1941-1944 miasto znalazło się pod okupacją niemiecką (jako część komisariatu Rzeszy Ukraina); na przedmieściach Łucka bandy i oddziały Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA) dokonywały masowych okrutnych mordów o znamionach ludobójstwa na Polakach, domy ich palono, a mienie rozkradano. Podczas okupacji niemieckiej, w kwietniu 1943 roku delegacja ukraińska pod przewodnictwem adwokata Jurija Czerewki złożyła na ręce niemieckiego gebietskomisarza urzędującego w Łucku petycję, w której znalazła się prośba o założenie w tym mieście "getta" dla ludności polskiej[1]. 1941–44 Niemcy przy udziale Ukraińców zamordowali ok. 20 tys. (czyli zdecydowaną większość) miejscowych Żydów. Po wojnie prawie wszystkich Polaków przymusowo wysiedlono z Kresów Wschodnich, a katolickie kościoły przerobiono na magazyny lub zdewastowano.
W 1982 r. w katedrze łuckiej, wcześniej używanej jako skład węgla, zorganizowano muzeum ateizmu. W miejscu głównego ołtarza wykonano ekspozycję kosmos, wg projektu architekta miejskiego. Spowodowało to częściowe zniszczenie wystroju ołtarza oraz części mebli kościelnych. Zdemontowano ok. 20 cennych obrazów malarzy polskich i zagranicznych z XVIII-XIX w., z których większość nie powróciła już do katedry.
Miasto było centrum powiatu łuckiego. Obecnie jest siedzibą rzymsko-katolickiej diecezji łuckiej, dekanatu Łuck, garnizonu Łuck. Od 1991 Łuck znalazł się w granicach niepodległej Ukrainy jako siedziba władz obwodu wołyńskiego. W mieście działa Konsulat Generalny RP[2].
W sierpniu 2007 roku jedna z głównych ulic miasta, nosząca po II wojnie światowej nazwę "Czerwonoarmiejska", została z inicjatywy burmistrza Łucka Bohdana Szyby i za aprobatą większości miejscowych ukraińskich deputowanych, przemianowana na ul. Bohaterów UPA.
Zabytki Łucka
Wieża Bramna zamku
Wieża Czartoryskich
Sobór Św. Trójcy
* Cerkiew Opieki Matki Bożej, jedna z najstarszych świątyń Wołynia, ufundowana w XIII-XV w. przez wielkiego księcia Witolda. W cerkwi był umieszczona Wołyńska Ikona Matki Bożej — dzieło z XIII-XIV w. (obecnie w zbiorach Narodowego Muzeum Sztuk Pięknych w Kijowie). Niegdyś świątynia pełniła rolę katedralnej unickiej cerkwi, obecnie – cerkiew katedralna powstałego w 1990 r. Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego (ul. Daniela Halickiego 12).
* Sobór Świętej Trójcy, 1752—1755. Dawny kościół Krzyża Św. przy klasztorze OO. Bernardynów. Cały zespół zaprojektował wybitny architekt jezuicki Paweł Giżycki. Po kasacie zakonu kościół przebudowano w latach 1877—1879 na sobór prawosławny. Obecnie — cerkiew katedralna powstałego w 1990 r. Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Kijowskiego (plac Teatralny).
* Klasztor bernardynów, 1752-1755, zbudowany na planie podkowy wokół świątyni klasztornej.
* Klasztor dominikanów, ufundowany w roku 1390 р. przez Władysława Jagiełłę. Uległ kasacie rosyjskiej w roku 1847. Obecnie siedziba seminarium duchownego Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego (ul. Drahomanowa).
* Klasztor trynitarzy, 1729. Obecnie szpital wojskowy (ul. Łesi Ukrainki).
* Cerkiew pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, 1634. Działało tu Bractwo łuckie. W roku 1702 р. w krypcie cerkwi został pochowany poeta Daniel Bratkowski (plac Bracki Most).
* Klasztor i kolegium jezuickie, 1646 р. Wzniesiony wg projektu Benedetta Mollego. Mieścił się tu klasztor i kolegium, konwikt szlachecki oraz seminarium diecezjalne. Cały zespół włączony był do obwarowań Dolnego zamku (ul. Kafedralna 6).
* Katedra Świętych Apostołów Piotra i Pawła, ukończona 1639, architekt Giacomo Briano. Obecnie czynny kościół katedralny Diecezji łuckiej (ul. Kafedralna).
Information icon.svg Osobny artykuł: Katedra Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Łucku.
* Dzwonnica, wzniesiona w roku 1539 przy starej katedrze łacińskiej pw. Św. Trójcy (ul. Kafedralna)
* Podziemia katedry, XVI-XVIII w. Rozległe dwukondygnacyjne krypty z fragmentami fresków.
* Klasztor szarytek, XVII w. Zbudowany w miejscu dawnej katedry. Obecnie budynek zajmuje kuria biskupa katolickiego (ul. Katedralna 17).
* Wieża Czartoryskich, XV w., jedyna pozostałość po obwarowaniach Dolnego zamku (ul. Dragomanowa).
* Klasztor brygidek, 1624. Wzniesiony w stylu barokowym w miejscu pałacu Albrechta Radziwiłła – fundatora klasztoru. W r. 1846 р. klasztor został skasowany, najpierw mieściło się tu więzienie, a później – szkoła muzyczna. Obecnie znajduje się tu męski prawosławny klasztor Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Kijowskiego (ul. Kafedralna 16).
* Synagoga, 1626-1629 r. Była elementem Dolnego zamku i odgrywała ważną rolę w systemie obrony miasta (ul. Daniela Halickiego 33).
Information icon.svg Osobny artykuł: Wielka Synagoga w Łucku.
* Zamek Lubarta, XIII-XIV w.
Information icon.svg Osobny artykuł: Zamek w Łucku.
* Dom Puzyny, 1545-1546 r. — najstarszy budynek mieszkalny w mieście (ul. Kafedralna 23).
* Kircha ewangelicko-augsburska, 1906-1907, zbudowana w stylu neogotyckim na fundamentach klasztoru karmelitów z 1764 r. Obecnie mieści się tu zbór baptystów (ul. Karaimska).
Information icon.svg Osobny artykuł: Kościół ewangelicko-augsburski w Łucku.
* Muzeum Ikony Wołyńskiej z unikatowymi zbiorami cennych zabytków malarstwa cerkiewnego. Wśród nich najstarsza zachowana na Ukrainie cudowna Chełmska Ikona Matki Bożej z X-XI w. - jedna z najbardziej czczonych ikon na Ukrainie (ul. Jaroszczuka 5).