W noc sylwestrową z  31 grudnia na 1 stycznia 1943 na 1944 rok:     

We wsi Gozdów pow. Hrubieszów upowcy zamordowali w młynie 3 Polaków. 

W osadzie fabrycznej Orżew pow. Równe Ukraińska Powstańcza Armia oraz chłopi ukraińscy z okolicznych wsi ubrani w białe maskujące płachty dokonali napadu na polskich uchodźców zgromadzonych w Zakładach Orżewskich wytwórni dykty, nad rzeką Horyń. Polacy podjęli próbę ucieczki do stacji kolejowej odległej o 6 km. Kogo Ukraińcy dopadli był torturowany i zabijany, ginęły całe rodziny. Tych, którzy pozostali w fabryce, spalili żywcem. Tej nocy zamordowali ponad 50 Polaków, głównie kobiet, dzieci i starców.

    1 stycznia (Nowy Rok) 1944 roku:

We wsi Barycz pow. Buczacz banderowcy zamordowali 6 Polaków; do domu wrzucili granat zabijając ojca z synem, matkę zastrzelili a ranną 18-letnią córkę (była to Anna Czerniecka)  wyciągnęli z domu i odrąbali jej głowę siekierą. „Dom napełnił się banderowcami. Wujka, który wstał z łóżka, zaczęli bić kolbami karabinów, a kiedy upał zaczęli go kopać po głowie, twarzy i piersiach. Z początku wujek zasłaniał twarz rękami i jęczał prosząc ich, aż w końcu umilkł. /.../ Wśród napastników mama zauważyła Ukraińca, Jilka Czechuna, tego samego, który złożył na ojca donos do gestapo w 1943 r.

W wyniku ustaleń traktatu brzeskiego (delegacja Królestwa Polskiego, w przeciwieństwie do delegacji świeżo proklamowanej Ukraińskiej Republiki Ludowej, w ogóle nie została dopuszczona do rozmów) Wołyń wraz z Chełmsz-czyzną i Podlasiem przypadł Ukrainie. Wyjątek stanowiła część zachodniego Wołynia, gdzie działający od 1915 roku Komitet Obywatelski przejął od Austriaków zarząd nad obszarami późniejszych powiatów: lubomelskiego, włodzi-mierskiego, części powiatów horochowskiego i kowelskiego. Resztę zajęły wojska niemieckie i ukraińskie, które okupowały Wołyń niemalże do końca 1918 roku. Łuck pozostawał pod okupacją niemiecką od 7 lutego 1918 roku. Sytuacja w mieście uspokoiła się. Zapanował względny porządek, zatem działacze oświatowi z Polskiej Macierzy Szkolnej mogli kontynuować pracę nad wskrzeszeniem polskiej o-światy w mieście. Podjęli próbę zorganizowania w Łucku polskiego gimnazjum. Już w lecie na dyrektora i organizatora placówki został wybrany Aleksander Ostromecki, który urzędując w małym pokoiku budynku katedralnego, od lipca 1918 roku rozpoczął przyjmowanie zapisów do pierwszej po okresie zaborów polskiej szkoły średniej w mieście. Mieściła się ona w poklasztornym gmachu na rogu ulic Dominikańskiej i Katedralnej. Z trudem skompletowano grono nauczycielskie, gdyż na Wołyniu przez lata zaborów nie mogło być zawodowych nauczycieli Polaków.

Na Wołyniu i w Małopolsce Wschodniej w latach 1943-45 zostało zamordowanych, zazwyczaj w strasznie brutalny – iście barbarzyński-sadystyczny sposób, przez bandy nacjonalistów ukraińskich wiele tysięcy Polaków. Liczba ofiar nie jest jeszcze dokładnie zbadana, waha się od 100 do 120 tysięcy Polaków, które to liczby przyjmują za wiarygodne prawie wszyscy historycy badający tę sprawę. W świetle definicji ludobójstwa Organizacji Narodów Zjednoczonych zbrodnia nacjonalistów ukraińskich była właśnie ludobójstwem. W szeregu publikacjach i gazetach ukraińskich na emigracji do niedawna w ogóle zaprzeczano rzeziom. Np. paryskie „Ukraińskie Słowo” z 2-9 stycznia 1977 roku pisało: „Polacy powinni wreszcie zaprzestać nagabywać o rzezi UPA na Wołyniu”. Inne pisma ukraińskie pomniejszały skalę zbrodni i obwiniały za nią Polaków. Np w londyńskiej „Ukraińskiej Dumce” z 21 kwietnia 1977 roku nijaki J. Rubiżnyj pisze: „To Polacy zapoczątkowali palenie wsi ukraińskich i mordowanie ludności. Ukraińcy bronili się!...”.
Odpowiedział Ukraińcom na podobnie kłamliwe twierdzenia Władysław E. Szkoda w londyńskiej „Gazecie Niedzielnej” z 14 sierpnia 1988 roku pisząc: „Panowie Ukraińcy, czy Wy naprawdę chcecie zgody?! Jeśli tak, to przestańcie tworzyć mity... zawierzmy raczej faktom i zdrowemu rozsądkowi. Przed wojną w Polsce najwięcej Ukraińców mieszkało na Wołyniu i w (województwie) stanisławoskiem (około 68% ogółu ludności w obu przypadkach). Natomiast w (województwie) tarnopolskim 45% (podobnie w województwie lwowskim)...

Wołyń bardzo długo był pozbawiony konspiracyjnych oddziałów partyzanckich Armii Krajowej. Do  ich organizacji przystąpiono dopiero w drugiej połowie 1943 r., wtedy, gdy przez cały Wołyń, z wyjątkiem jednego powiatu, lubomelskiego, przetoczyły się masowe mordy, pochłaniając co najmniej 20 tys. ofiar.  Wcześniej, latem 1942 r. w rejonach północno-wschodniego Polesia i Wołynia, pojawiły się  pierwsze większe oddziały partyzantki sowieckiej . Na początku dowódcy sowieccy starali się utrzymywać dobre stosunki z oddziałami UPA. W lutym 1943 r. doszło jednak między nimi do pierwszych starć. Podejmując walkę z Sowietami, zbrojne podziemie ukraińskie przystąpiło równolegle do zwalczania osób sprzyjających „czerwonej partyzantce”. Mimo że stosunek ludności polskiej do partyzantów sowieckich nie był wszędzie jednakowy, to w oczach kierownictwa OUN najbardziej sprzyjali im Polacy. W wielu miejscowościach, szczególnie na obszarze wołyńskiego Polesia, ludność polska rzeczywiście sympatyzowała z sowieckimi partyzantami, udzielając im pomocy. Szukając ochrony przed atakami oddziałów UPA, zasiliła także szeregi oddziałów partyzanckich, tworząc nawet kilka czysto polskich oddziałów. . Ich dowódcy (Józef Sobiesiak, Robert Satanowski i Mikołaj Kunicki) byli ubrani w polskie mundury wojskowe , ale podlegali rozkazom z Moskwy i Kijowa. Sytuacja ta zaistniała głównie z przyczyn trudności w funkcjonowaniu konspiracji polskiej na tym obszarze.